شهرستان شمیرانات
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	تهران
نام‌های پیشین	طجرشت
سال شهرستان شدن	۱۳۳۶[۱]
مردم
جمعیت	۴۷٬۲۷۹ نفر[۲] (۱۳۹۵)
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱۶۰۰ متر (بخش مرکزی)[۳]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۲/۹ درجه
بارش سالانه	۴۳۵/۸
داده‌های دیگر
پیش‌شماره تلفنی	۰۲۱
وبگاه	فرمانداری شمیرانات
شهرها
تجریش، لواسان، قصران، شمشک
تعداد بخش‌ها
لواسانات، قصران

شهرستان شمیرانات، شمالی‌ترین شهرستان استان تهران است که در دامنه‌های البرز مرکزی قرار گرفته‌است. این شهرستان از ۲ بخش لواسانات و رودبار قصران تشکیل شده‌است. این شهرستان در شمال به استان مازندران و استان البرز و نیز از جنوب به شهرستانهای تهران و فیروزکوه همسایه است.

مرکز این شهرستان شهر تجریش (شمیران) می‌باشد که شامل سرتاسر منطقه ۱ شهرداری تهران می‌گردد. شمیران در مجاورت شهر تهران و در شمال و شمال شرق آن قرار دارد که به علت گسترش تدریجی پایتخت، در تهران ادغام شده‌است. همچنین شهر لواسان مرکز بخش لواسانات و شهر اوشان فشم میگون مرکز بخش رودبار قصران می‌باشد.

این شهرستان به‌دلیل قرارگیری بر روی سلسه‌جبال البرز، در بیشتر نقاط از اقلیم کوهستانی برخوردار است و دارای زمستان‌هایی طولانی، پربارش و طاقت‌فرسا می‌باشد و تنها قسمت‌هایی از جنوب این شهرستان که در شمال شهر تهران واقع شده‌است، از آب‌وهوای ملایم کوهستانی بهره می‌برد.

جمعیت[ویرایش]

جمعیت شهرستان بر حسب سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بدون احتساب جمعیت شهر تجریش برابر ۴۷٬۲۷۹ نفر با تعداد ۱۶٬۱۰۷ خانوار است.

زبان[ویرایش]

دانشنامه ایرانیکا درباب زبان منطقه قصران آورده‌است که باید به دو بخش باید تقسیم شود. زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جیرود و تجریش در جنوب شمیران گونه ای فارسی–مازندرانی است و ویژگی‌های زبان‌های کاسپین را دارد^[۴] در سال‌های دور آن دسته از بومیان تهران که در محدوده ونک و شمیران سکونت داشتند به دلیل مجاورت با استان مازندران لهجه مازندرانی داشتند. والنتین ژوکوفسکی خاورشناس و زبان‌شناس روس اواخر قرن ۱۹ میلادی در سفری که به ایران داشت در حوالی شمیران با گویش تجریشی آشنا شده و در آثارش به این گویش اشاره می‌کند؛ گویشی که شباهت بسیاری با گویش مازندرانی دارد. تا امروز در محدوده‌هایی از جمله سرآسیاب دولاب، شاه عبدالعظیم و… هنوز هم افرادی با لهجه شمرانی صحبت کنند؛ لهجه‌ای که ملایم شده گویش مازنی است^[۵].گیتی دیهیم در کتاب بررسی خرده‌گویش‌های منطقهٔ قصران به انضمام واژه‌نامهٔ قصرانی آورده‌است: البته زبان رایج در لالان مانند اوشان، فشم، میگون و لواسان، کاملاً تاتی نیست و زبان مازندرانی بسیار در آن نفوذ یافته‌است. گویش مردم لالان به گویش روستاهای امامه، زایگان، آبنیک، گرمابدر، میگون و شمشک در قصران بسیار نزدیک است. نفوذ مازندرانی در زبان تاتی قصران به این دلیل است که قصران در گذشته تحت حاکمیت طبرستان قرار داشته اما در تقسیمات کشوری معاصر جزو استان تهران محسوب می‌شود.^[۶]حسین کریمان در جلد دوم کتاب قصران کوهسران آورده‌است :منطقه قصران باستانی شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، گاجره و روستاهای کوهپایه‌ای توچلال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود. زبان عمومی مردم قصران لهجه‌ای از زبان باستانی پهلوی است که زبان طبری یا مازندرانی، که از ریشهٔ زبان‌های دیرین ایرانی است، و عربی و اندکی ترکی، بدان درآمیخته و از زبان دری نیز در قرون اسلامی تأثیر یافته‌است، و هر چه از ری به مازندران نزدیک تر شوند بر میزان لهجهٔ مازندرانی به همان نسبت افزوده می‌شود، چنان‌که در لهجهٔ میگون و شهرستانک و لالان و زایگان و روته و گرمابدر و شمشک و دربندسر لهجهٔ مازندرانی غلبه دارد.^[۷]

شهرها[ویرایش]

• تجریش (شمیران): شهر تجریش شامل منطقه ۱ شهرداری تهران بوده و در دامنه‌های رشته کوه البرز و در ارتفاع ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.^[۸] ارتفاع در میدان تجریش (مرکز شهرستان) ۱٬۶۰۰ متر از سطح دریا است.^[۳]
• لواسان: شهر لواسان در دامنه رشته کوه البرز و متوسط ارتفاع آن ۱٬۷۰۰ متر از سطح دریا است.^[۹]
• اوشان، فشم، میگون: شهر رودبار قصران (اوشان، فشم، میگون) در ارتفاع ۱٬۸۵۰ تا ۲٬۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.
• شمشک: شهر شمشک در ارتفاع ۲۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

معنی واژه[ویرایش]

این نام از دو بخش «شمی» یا «سمی» یا «شم» به معنی «بلند»، و «ران» به معنی «جای» تشکیل شده‌است که روی هم، «بلندجای» را گویند. (در مقابل «تهران» (ته + ران) به معنی «پایین جا».^[۱۰] در متون قدیمی این منطقه را قلعه شمیران گفته‌اند.^[۱۱] در مقابل احمد کسروی ریشه لغوی نام این منطقه را چنین دانسته‌است: « «ران» به معنی جایگاه و سرزمین است، و «سمی» یا «شمی» به معنای سرد است و لذا شمیران (شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای جای سرد یا سردسیر است».^[۱۱] نکته‌ای که بر مطلب بالا می‌توان افزود این است که این اسم به حالت جمع و به صورت شمیرانات که امروزه به کار می‌رود، غلط است زیرا شمیران نام عمومی این منطقه‌است که دارای چندین شهر و روستاست و از میان آن‌ها سی روستا در کوهستان قرار دارند و آب و هوای هفده قریه کاملاَ سردسیری است.^[۱۱] به گفته ع. پاشایی، نام شمیران نتیجهٔ فارسی‌سازی نام «شمرون» از گویش شمیرانی که با زبان مازندرانی اشتراکاتی دارد، است.^[۱۲] هم چنین منطقه‌ای به نام شمیران با آب و هوای مشابه شمیران تهران در بیت‌المقدس وجود دارد.

پیشینه[ویرایش]

شمیرانات به همراه لواسانات و رودبار قصران، جزئی از استان مازندران (تبرستان) بوده‌است.^[۱۳] در سال ۱۳۲۶ با تشکیل استان مرکزی تابع این استان شده و در سال ۱۳۳۶ شهرستان شمیران تأسیس گردید. در سال ۱۳۳۵ بنا به تصمیم دولت وقت استان مرکزی به مرکزیت تهران منحل و ری و شمیران در تهران ادغام گردیده از نو هم‌زمان با تشکیل استان تهران بار دیگر شهرستان شمیران در سال ۱۳۶۶ با مصوبه هیئت وزیران به عنوان شهرستان مستقل رسمیت یافت.^[۱۴]

پهناوری[ویرایش]

مساحت شهرستان به تقریب حدود ۱۱۱۱ کیلومتر مربع و ۹/۵ درصد مساحت استان است؛ و در بین ۱۴ شهرستان استان تهران، مقام پنجم را دارد. از این مساحت، حدود ۶۰ کیلومتر مربع مربوط به «شهر شمیران» شامل منطقه یک و غرب منطقه چهار شهرداری تهران بزرگ، حدود ۶۰۰ کیلومترمربع مساحت بخش لواسان، و حدود ۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت بخش رودبار قصران است. در آمارنامه استان تهران سال ۱۳۷۷ (سال انتشار: ۱۳۷۸) مساحت شهرستان شمیران ۱۱۱۱ کیلومتر مربع آمده‌است.^[۱۴]

آب و هوا[ویرایش]

دمای سالانه شمیران در ایستگاه هواشناسی سعدآباد طبق آمار ۲۰ ساله (۱۳۵۳–۱۳۷۳) ۱۲/۹ درجه سانتیگراد است.^[۱۵]

میزان بارندگی شمیران از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ به‌طور متوسط ۴۳۵/۸ میلیمتر بوده‌است.^[۱۶]

بیشترین دمای ثبت شده از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ دمای +۳۹/۸ درجه سانتیگراد بوده‌است.^[۱۶]

تعداد روزهای همراه با بارش برف شمیران نیز ۲۴ روز در سال ثبت شده‌است.^[۱۶]

شهرستان شمیرانات در تقسیمات کشوری ایران[ویرایش]

شهرستان شمیران از دو بخش و سه دهستان و چهار شهر تجریش، لواسان، اوشان، فشم، میگون و شمشک تشکیل شده‌است.^[۱۷]

• بخش رودبار قصران^[۱۸]
  • دهستان رودبار قصران^[۱۹]
  • شهرها: شمیران،^[۲۰][۲۱] اوشان، فشم، میگون (شهر قصران) و شمشک (تأسیس در آبان ۱۳۹۱)^[۲۲]
• بخش لواسانات^[۲۳]
  • دهستان لواسان بزرگ^[۲۴]
  • دهستان لواسان کوچک^[۲۴]
  • شهر: لواسان^[۲۵]

شمیران از دیدگاه تاریخی و غیررسمی[ویرایش]

شمیران روستاهای کهن و زیبای فراوانی داشته‌است. بسیاری از این نام‌های روستاهای شمیرانات از ریشه لهجه شمیرانی زیر شاخه زبان تاتی که تا قبل از انقلاب سال ۵۷ زبان چیره در شمیران بوده‌است، گرفته شده‌اند.^[۲۶]

نام برخی از شهرک‌ها، شهرها و روستاهای شمیران که بیشترشان امروزه از محله‌های تهران بزرگ به‌شمار می‌روند از این قرارند:

جاذبه‌های گردشگری[ویرایش]

برخی مراکز دیدنی این شهرستان عبارت‌اند از: شهر هویزه روستای زیبای دربندسر، دریاچه سد لتیان، کوه مهرچال، پارک جنگلی لویزان، آبشار دوقلو، آبشار اسون، آبشار پسنگ، آبشار سوتک، آبشار منظریه، پیست توچال، پیست دربندسر، پیست شمشک، پیست دیزین از جاده بالا، دیواره یخی هملون میگون، امامزاده قاسم (شمیرانات)، بقعه سلطان، آرامگاه‌های خواجه احمد، موسی، سید میر سلیم و مکان‌های تاریخی و چون مسجد امام حسن عسکری، قلعه دختر ضحاک، قصر ضحاک، گورستان زرتشتیان، تپه کله قندی، قبر تاج‌الدین، سعادت آباد و تپه حصارک، پارک جنگلی تلو، پارک جنگلی لویزان، باغ پرندگان لویزان وارامگاه ظهیر الدوله و غیره.^[۲۷]

پانویس[ویرایش]

منابع[ویرایش]

• قصران (کوهسران)، نگارش حسین کریمان
• سایت فرمانداری شمیران www.shemiran.gov.ir
• رضا رادنژاد و دیگران، شمیران یا، باغ‌های گمشده^{[پیوند مرده]}، تهران، ایران زمین، ۱۶۰ صفحه، چاپ اول، ۱۳۸۰.
• منوچهر ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران^{[پیوند مرده]}، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۲۶۹ صفحه، چاپ اول، ۱۳۷۴.
• علی اکبر محمودیان و دیگران، اطلس شهرستان شمیران: رودبار قصران، لواسان و شهر شمیران (تجریش)^{[پیوند مرده]}، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۲ صفحه، چاپ اول، ۱۳۸۱.
• ناصر پازوکی طرودی، آثار تاریخی شمیران: لواسان و رودبار قصران (جغرافیای تاریخی و معرفی محوطه‌های باستانی و…)^{[پیوند مرده]}، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۴۳۶ صفحه، چاپ اول، ۱۳۸۲.
• غلامحسین عباسی، حاشیه‌ای بر متن، نگاهی به وجه تاریخی و فرهنگی البرز مرکزی و غرب فلات ایران و زبان شمیرانی، آذر ماه ۱۳۹۵

جستارهای وابسته[ویرایش]

• مجموعه فرهنگی ورزشی اختیاریه
• استان تهران
• شهر تهران

پیوند به بیرون[ویرایش]

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای شهرستان شمیرانات دارد.

• محله‌هایی که تعلق می‌آورند، پایگاه اطلاع‌رسانی معماری و شهرسازی، اردیبهشت ۸۴.
• دربند، در حصار، روزنامهٔ همشهری، دوشنبه ۲۳ تیر ۱۳۸۲، سال سوم، شماره ۱۶۳.
• تهران یادگارهای قاجار را فراموش می‌کند، روزنامهٔ ایران، شنبه ۲۵ تیر ۱۳۸۴، شمارهٔ ۳۱۹۲.

ن ب و استان تهران
مرکز	تهران
شهرستان‌ها	اسلامشهر بهارستان پاکدشت پردیس پیشوا تهران دماوند رباطکریم ری شمیرانات شهریار فیروزکوه قدس قرچک ملارد ورامین
شهرها	آبسرد آبعلی ارجمند اسلام‌شهر اندیشه باغستان باقرشهر بومهن پاکدشت پردیس پرند پیشوا تجریش تهران جوادآباد چهاردانگه حسن‌آباد دماوند رباطکریم رودهن شاهدشهر شریف‌آباد شمشک شهرری شهریار صالحیه صباشهر صفادشت فردوسیه فشم فیروزکوه قدس قرچک کهریزک کیلان گلستان لواسان ملارد نسیم‌شهر نصیرشهر وحیدیه ورامین
مکان‌های دیدنی	آرامگاه بی‌بی‌شهربانو امامزاده جعفر (پیشوا) بازار تهران برج شیخ شبلی برج طغرل پیست اسکی شمشک تپه تاریخی میل تله‌کابین توچال تنگه واشی دربند درکه سردر باغ ملی شاه عبدالعظیم شمس‌العماره غار یخ‌مراد فرحزاد قلعه گبری کاخ شهرستانک کاخ گلستان کاخ مرمر کاخ نیاوران کاخ‌های سعدآباد مسجد سپهسالار موزه آبگینه موزه ایران باستان برج آزادی برج میلاد گورستان ظهیرالدوله قلعه ایرج مسجد جامع ورامین
جمعیت شهرهای استان تهران